Սահակ Պարթև

Սահակ Պարթեւ (348 թ. սեպտեմբեր 29-ին - 439 թ. սեպտեմբեր 7-ին, գ. Բլուր, Բագրևանդ գավառ), Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ 10-րդ կաթողիկոս (Ամենայն հայոց կաթողիկոս 387 թ. ընդմիջումներով), եկեղեցական, քաղաքական և մշակութային նշանաւոր գործիչ, քարոզներու եւ հոգեւոր օրհներգերու հեղինակ, քաղաքական-հասարակական գործիչ։ Հայ առաքելական եկեղեցւոյ տոնելի սուրբ։

Անոր օրով ստեղծուած են հայկական գիրերը եւ հայերէն թարգմանուած է Աստուածաշունչը։ Աջակցած է Մեսրոպ Մաշտոցին հայ գիրերու ստեղծման և տարածման գործով։ Սահակի անունով մեզ հասած են կանոնական գրվածքներ և թուղթեր։ Ներդրում ունեցած է շարականագրութեան մեջ։

Կենսագրություն

Պարթեւ Պահլավունի և Մամիկոնեան տոհմերէն է, Ներսէս Մեծի որդին է։ կրթութիւն ստացած է կապադովկեան Կեսարիայի, Ալեքսանդրիայի և Կոստանդնուպոլսոյ դպրոցներուն մէջ։ Տիրապետած է հունարէնի, ասորերէնի, պարսկերէնի։ 387 թուականին ընտրուած է հայոց հայրապետ՝ եռանդուն աջակցութիւն բերելով Խոսրով Գ թագաւորին՝ վերականգնելու Մեծ Հայքի միասնականութիւնը։ Խոսրովի գահնկեց ըլլալեն եւ ագսորուելէն ետք Սահակ Ա Պարթեւը նոյնպէս զրկված է հայրապետական աթոռէն (389 թ.) եւ միայն Վռամշապուհ թագաւորին ջանքերուն շնորհիւ վերաստանձնեց իր պաշտօնը։ Հետագային ան, պարսից Վռամ Ե արքային կողմէն ենթարկված է հալածանքներու ու շնորհազրկման։

Մահացած է իր ծննդեան օրը, նաւասարդ 30-ին (439 թ. սեպտեմբեր 7-ին), Բագրեւանդի Բլրոցաց գիւղը եւ թաղուած է Տարոնի Աշտիշատին մէջ։

Ժառանգություն

Նշանակալի է Սահակ Ա Պարթեւի մատենագրական ժառանգութիւնը։ Ան կարգաւորած է հայկական Տօնացոյցը, գրած եկեղեցական ու աշխարհիկ դասերուն, պաշտոնյաներուն, հայ ընտանիքին, ամուսնութեանը եւ այլ հարցերուն վերաբերող բազմաթիւ կանոններ, գրած եւ եղանակավորած է շարականներ, պատարագամատոյց, ծիսական աղոթքներ, հատկապէս վճռական դեր խաղցած է հունարէն Աստվածաշունչի թարգմանութեան և կանոնացման գործին մէջ։

Ղազար Փարպեցին գրած է, որ Մեսրոպ Մաշտոցը եւ միւս թարգմանիչները, հայերէն և հունարէն հնչիւնաբանութիւնը համեմատելու համար, հաճախ դիմած են Սահակ Ա Պարթեւին, որովհետեւ ան ստացած էր հիմնաւոր ուսում, կատարելապէս տիրապետած էր հնչիւնաբանութեան ու հռետորական մեկնաբանութեանը, քաջատեղեակ էր փիլիսոփայական ճարտասանութիւններուն։

Սահակ Ա Պարթեւին անունով պահպանուած են դաւանաբանական թուղթեր՝ ընդդէմ նեստորականութեան, բորբորիտներու ու մծղնեներու, ինչպէս նաեւ նամակներ՝ ուղղուած Թեոդոսիոս II կայսրին, Անատոլիոս կուսակալին, Կոստանդնուպոլսոյ Պրոկղ պատրիարքին, Ատտիկոս, Ակակիոս եպիսկոպոսներուն։ Այս թուղթերուն մէջ (Գիրք թղթոց, էջ 1–21) Սահակ Ա Պարթեւը եւ Մեսրոպ Մաշտոցը Եփեսոսի Գ տիեզերական ժողովէն ետք բանաձևած են Հայ եկեղեցւոյ ուղղափառ դիրքորոշումը, հատկապէս Պրոկղ պատրիարքին ուղղուած պատասխան թուղթին մէջ Հայ եկեղեցւոյ հայրերը հաստատած են Մարդեղութեան խորհուրդին (ընդդեմ Նեստորի) վերաբերիալ Նիկիայի Հանգանակի բանաձևումը, երեք տիեզերաժողովներու դավանական վճիռները։ Այդ թուղթը, իբրեւ ուղղափառութեան փաստ, ընթերցուած է 553-ի Կ. Պոլսի ժողովին մէջ՝ Կյուրեղ Ալեքսանդրացիին թուղթէն անմիջապէս ետք։

Սահակ Ա Պարթեւը կարեւոր դեր խաղցած է Հայ եկեղեցւոյ պաշտոներգութեան, երաժշտածիսական գիրքերու հայացման և կազմաւորման գործին մէջ։ Մեսրոպ Մաշտոցի հետ ան հայ հոգեւոր ինքնուրոյն երգերու սկզբնաւորողն է։ Անոր անունով հայտնի են Ժամագիրքին մէջ զետեղուած Գիշերային ժամի չորս երգեցիկ քարոզները, ինչպես նաեւ բազմաթիւ շարականներ՝ Ղազարի հարութեան, Ծաղկազարդի կանոնները, երկրորդ Ծաղկազարդի հին կանոնի երգերը եւ Ավագ շաբաթւայ բոլոր օրերու կանոններու երգերու մեծամասնութիւնը։

Ուշագրաւ է նաեւ միջնադարեան գրչագիր Գանձարանները պահպանուած Սահակ Ա Պարթեւի «Պարագրի անպարագրելի բանն» սկզբնատող ունեցող տաղը։

Շարք մը հայ միջնադարեան աղբիւրներ Սահակ Ա Պարթեւին կը վերագրեն հայոց եկեղեցական ձայնեղանակներու՝ ութձայնի առաջին կարգավորումը։

Հայ եկեղեցին սուրբ Սահակ Ա Պարթևի հիշատակը կը տօնէ տարին երկու անգամ։ Հիշատակի օրերուն առաջինը նշուած է Մեծ Բարեկենդանին նախորդող կիրակիի նախընթաց շաբաթ օրը (Առաջավորաց պահքի կիրակիի 14-րդ օրը՝ Յունուարի 24-էն փետրվարի 28-ը), երկրորդը՝ սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի հետ՝ Հոգեգալստեան 4-րդ կիրակիին յաջորդող հինգշաբթի օրը (հունիսի 1-էն հուլիսի 16-ն ինկած շրջանին մէջ)։