Նավթի արտահանող երկրների կազմակերպություն կրճատ՝ ՆԱԵԿ կամ ՕՊԵԿ

ՕՊԵԿ-ի դրոշը

Նավթ արտահանող երկրների կազմակերպություն նավթի գների կայունացման նպատակով նավթարդյունաբերող երկրների կողմից ստեղծված միջազգային միջկառավարական։ ՕՊԵԿ-ի կազմի մեջ են մտնում 12 երկրներ՝ Իրան, Իրաք, Քուվեյթ, Սաուդյան Արաբիա, Վենեսուելա, Կատար, Լիբիա, Արաբական Միացյալ Էմիրություններ, Ալժիր, Նիգերիա, Էկվադոր և Անգոլա։ Կենտրոնակայանը գտնվում է Վիեննայում։ 2007 թվականից պաշտոնավարող գլխավոր քարտուղարն է Աբդալա Սալեմ ալ-Բադրին։

Օպեկ-ի Պատմություն

1960-1973 թթ. ՕՊԵԿ-ը այդպես էլ չկարողացավ իր ազդեցությունը հաստատել համաշխարհային շուկայում։ Եվ իրավիճակը փոխվում է 1970-ական թվականների առաջին կեսին, երբ արևմտյան աշխարհը հանդիպեց ինֆլացիոն ճնշմանը և հումքային ռեսուրսների պակասին։ Հատկապես նավթի պակասը զգացվեց, օրինակ՝ ԱՄՆ-ում՝ դեռևս 1950 թ-ին նախկինում նավթի արդյունահանման գործում ինքնաբավ ԱՄՆ-ն, արդեն պետք էր ներկրել նավթի մոտ 35%։ Նույն այդ ժամանակ էլ ՕՊԵԿ-ը սկսեց ավելի խստորեն պաշտպանել իր դիրքերը։

Հարմարավետ պատճառ հանդիսացավ 1973 թ-ի հոկտեմբերին Իսրայելի պատերազմը Եգիպտոսի և Սիրիայի դեմ։ Իսրայելը կարողացավ վերադարձնել կորցրած տարածքները և արդեն նոյեմբերին ստորագրել հաշտության պայմանագիր Եգիպտոսի հետ, ինչպես նաև զինադադար կնքել։

Հոկտեմբերի 17-ին ՕՊԵԿ-ը դուրս եկավ ԱՄՆ-ի քաղաքականության դեմ և էմբարգոյի ենթարկեց՝ բարձրացնելով գինը 70%-ով։ Մեկ գիշերվա մեջ բարելի գինը բարձրացավ $3-ից մինչև $5,11։ ԱՄՆ-ն ենթարկվեց էմբարգոյի այն ժամանակ, երբ արդեն ԱՄՆ-ի քաղաքացիների 85%-ը սովորել էր հասնել աշխատավայր սեփական ավտոմեքենայով։ Չնայած նախագահ Նիքսոնը ընդունեց էներգիայի օգտագործման միջոցների խիստ սահմանափակումներ, իրավիճակը փրկել չստացվեց և արևմտյան պետությունների համար սկսվեց տնտեսական անկման շրջան։ Ճգնաժամի պիկին ԱՄՆ-ում 1 բենզինի գալլոնի գինը 30 ցենտից բարձրացավ մինչև $1,2։

70-ական թվականների ընթացքում նավթի գինը շարունակում էր աճել, ինչպես նաև գունավոր մետաղների գինը, կաուչուկի, ցորենի և մետաքսի։ Նավթի գների աճը բերեց նրան, որ թանկացան գրեթե բոլոր ապրանքները։ 1975 թ-ին նախագահ Նիքսոնը ստիպված եղավ ընդունել ինֆլյացիաի հետ պայքարի ծրագիր։

Եկամուտները՝ նավթի վաճառքից, հիմնական արաբական երկրներում 1973-1978 թթ. աճում էին գերարագ տեմպերով։ Օրինակ, Սաուդյան Արաբիայում եկամուտները $4,3 միլիարդից հասան մինչև $36 միլիարդ։

Սակայն 70-ական թվականների վերջին նավթի սպառումը կրճատվեց մի քանի պատճառներով։ Առաջին հերթին՝ շուկայում բարձրացավ ոչ ՕՊԵԿ-ի անդամ պետությունների ակտիվությունը։ Երկրորդ հերթին՝ սկսվեց երևալ Արևելյան պետությունների համընդհանուր տնտեսական անկումը։ Բացի դրանից ԱՄՆ-ն, որը շատ անհանգստացած էր հնարավոր ցնցումներից, որոնք տեղի էին ունեցել նավթ-արտահանող պետություններում ԽՍՀՄ-ի ակտիվացմամբ այդ ռեգիոնում, հատկապես ԽՍՀՄ-ի զորքերի Աֆղանստան մտնելուց հետո, և Ամերիկացիները պատրաստ էին օգտագործել ռազմական ուժ այն դեպքում, եթե կրկնվի նավթի մատակարարման նույն վիճակը։ Ի վերջո, նավթի գներն սկսեցին նվազել։

1973 թ-ի էմբարգոից հետո Կիսսինջերը և Նիքսոնը սկսեցին փնտրել գործընկեր Մերձավոր Արևելքում։ Եվ իրենց ընտրությունը ընկավ Իրանի վրա, որը չէր մասնակցում ԱՄՆ-ի դեմ էմբարգոյին։ Իրանը օժանդակում էր ԱՄՆ-ի դիրքորոշումը ԽՍՀՄ-ի դեմ։ Չնայած բոլոր ձեռնարկված քայլերին՝ 1978 թ-ին բռնկվեց 2-րդ նավթային ճգնաժամը։ Գլխավոր պատճառ հանդիսացավ Իրանի հեղաշրջումը և քաղաքական ռեզոնանսը, և նավթի գինը հասավ $40 մեկ բարելի համար։ Ի վերջո, շուկայական ուժերը, ակտիվ Էներգախնայողության ծրագրերի զարգացումը, տարաձայնությունները ՕՊԵԿ-ի անդամների միջև բերեցին նրան, որ 1981 թ-ին նավթի գինը ընկավ։ 1981 թ-ից սկսած նավթի գինը աստիճանաբար ընկնում էր մինչև վերջերս։

ՕՊԵԿ-ը զարգացման տնտեսական՝

ՕՊԵԿ-ի անդամ-երկրները քարտեզի վրա։

Չնայած ՕՊԵԿ-ի հսկայական ազդեցությանը նավթային շուկայում՝ ՕՊԵԿ-ը արտադրում է ընդամենը 40% ընդհանուր նավթի համաշխարհային արտադրությունից։ Սակայն ՕՊԵԿ-ի անդամ պետությունների ձեռքն է ողջ աշխարհի նավթի հայտնաբերված պաշարների 77%։ ՕՊԵԿ-ի ոչ անդամ պետությունները՝ Կանադա, Մեծ Բրիտանիա, Նորվեգիա, Մեքսիկա, Չինաստան, Ռուսաստան և ԱՄՆ) արտադրում են նավթի 60%, բայց իրենց պաշարները արագ կերպով սպառվում են և, որպես հետևանք, վերջին տասնյակ տարիների ընթացքում զգացվում է պահանջը զարգացնել այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրները։

ՕՊԵԿ-ի նավթային պաշարները գումարային չափով գնահատվում են մոտ 1 տրիլիոն 265 միլիարդ բարել նավթ, Ռուսաստանի և ԱՊՀ-ի այլ պետությունների ռեզերվները կազմում են 447 միլիարդ բարել, Հյուսիսային Ամերիկայինը՝ 381 միլիարդ բարել, իսկ ոչ ՕՊԵԿ-ի անդամ զարգացող պետությունների նավթային պաշարները գնահատվում են մոտ 282 միլիարդ բարել։

Աշխարհի նավթային շուկայի կարգավորման ՕՊԵԿ-ի մեխանիզմը չափազանց պարզ է։ Դա ՕՊԵԿ-ի անդամ պետությունների նավթի արդյունահանման լիմիթների հաստատումն է։ Այդ սահմանափակումները հաստատվում են՝ հաշվի առնելով գների իրավիճակի հետ համաշխարհային նավթային շուկայում, ընդհանուր սահմանաչափի բաշխման անդամ պետությունների միջև և վերահսկողությունը սահմանված քվոտների պահպանման վերաբերյալ։ Սա էլ անդամ պետությունների նավթի արտահանման մասնաբաժինները։

Սաուդյան Արաբիա- 32.4% 

Իրան- 14,6%  

Վենեսուելա- 11,8% 

Միացյալ Արաբական Էմիրություններ- 8.7% 

Նիգերիա- 8% 

Քուվեյթ- 7.9% 

Լիբիա- 5,3% 

Ինդոնեզիա- 5.1%

 Ալժիր-3,1% 

Կատար-2,5%։