Top Ad unit 728 × 90

Արվեստ

                                 ՀԻՆ ԵԳԻՊՏՈՍ. ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ



Հին Եգիպտոսն աշխարհի հնագույնքաղաքակրթության կենտրոններից էրՈւնի մոտ 5 հզտարվա պատմությունԵղել է Հին աշխարհի ամենահարուստև ամենահզոր պետություններից մեկըԲնիկները եղել են վայելչակազմթխամորթսևահեր ու սևաչղպտիներըորոնք նստակեցության ենանցել դեռևս մ.թ.ա. V–IV հազարամյակներում և հիմնականումզբաղվել են երկրագործությամբ ուանասնապահությամբ:
 Դեռևս մ.թ.ա. IV հազարամյակումԵգիպտոսում սկսվել է պղնձիմշակումըհայտնագործվել էբրուտագործական բոլորակըզարգացել են խեցեգործությունն ուջուլհակությունըարտադրվել էհախճապակիՂպտիները II հազարամյակից ճանաչել են բրոնզըավելի ուշ՝ երկաթը:
Ոսկուց և արծաթից պատրաստել են զարդերորոնք արվեստի գլուխգործոցներ ենԲավականզարգացած են եղել աստղագիտությունն ու մաթեմատիկանԱռաջին օրացույցները ստեղծվել ենՀին Եգիպտոսումնրանք ունեցել են նաև արեգակնային և ջրային ժամացույցներՀին Եգիպտոսումէ հայտնագործվել պապիրուսը (որի ցողունների երկայնական շերտերից պատրաստել են գրելունյութ): Հին Եգիպտոսում որպես շինանյութ ծառայել են կավով շրջածեփված եղեգը և Նեղոսիտիղմից ու ծղոտի համապատասխան խառնուրդից պատրաստվածամրությամբ աչքի ընկնող հումաղյուսըՔարից կառուցվել են միայն տաճարներն ու թագավորական բուրգերըՎերջիններսծառայել են որպես թագավորների՝ փարավոնների դամբարաններԴամբարաններում թաղվածգանձերը հետագայում դրանց թալանման պատճառ են դարձելՍակայն 1922 թ-ին հայտնաբերվել էԹութանհամոն փարավոնի դամբարանը անխաթար վիճակումորտեղ հրաշալի պահպանված էինպապիրուսի վրա հիերոգլիֆներով գրված արձանագրությունների փաթեթներգանձերտարբերիրերԱյդ արձանագրություններն ու որմնապատկերները մեծապես օգնեցին գիտնականներին՝ամբողջական պատկերացում կազմելու Հին Եգիպտոսի կյանքի մասինԵգիպտացիները հաճախ ենպատկերել իրենց արևի աստված Ռայինմեռյալների աստված Օսիրիսին և բազմաթիվ այլաստված-աստվածուհիների:
Հին եգիպտացիները հավատացել են նաև սֆինքսներին՝ փարավոնի գլխով ու առյուծի մարմնովարարածներինորոնցից ամենահայտնին՝ Մեծ սֆինքսըպահպանվել է ԳիզեումՔեփրենփարավոնի բուրգի դիմաց:
Հին եգիպտական պետության զարգացումը տևել է մոտ 2500 տարիմինչև այն ժամանակերբմ.թ.ա. 525 թ-ին այն գրավել են օտարները՝ երկաթե զենքերով զինված բանակովԻսկ ավելի ուշերբմ.թ.ա. 30 թ-ին մահացել է Եգիպտոսի Կլեոպատրա թագուհիներկիրը դարձել է Հռոմեականկայսրության մաս և անկում ապրել:
Եգիպտոսի վիթխարի բուրգերը մարդկանց ապշեցրել են իրենց կառուցման արվեստով ուճարտարագիտական մտքի թռիչքովԵվ ի զուր չէոր համարվում են Հին աշխարհի յոթհրաշալիքներից մեկըԵգիպտացիները հավատացել են անդրշիրիմյան կյանքին և մահացածփարավոնի մումիայի հետ թաղել են նաև սնունդկահույք ու տարբեր հարստություններ:
XVI դարի սկզբներին Եգիպտոսն ընկել է Օսմանյան կայսրության տիրապետության տակԱվելի ուշ՝ XIX դարում Եգիպտոսին տիրել են անգլիացիներըիսկ արդեն 1922 թ-ին Եգիպտոսըհռչակվել է անկախ թագավորություն: 1953 թ-ից այն հանրապետություն է՝ նախագահիգլխավորությամբ:
Եգիպտոսը մեկ անգամ չէոր ենթարկվել է Եվրոպայի հզոր երկրների (Անգլիայի ու Ֆրանսիայիև Իսրայելի հարձակումներին: 1967 թ-ին Իսրայելը գրավել է Եգիպտոսին պատկանող Սինայիթերակղզինորը վերադարձվեց 1982 թ-ինՄիայն 1974թ-ին իսրայելական զորքերը հեռացանՍուեզի ջրանցքի արևելյան ափիցԱյդ ջրանցքով կարելի է նավարկել Միջերկրականից դեպիԿարմիր ծով
Ներկայիս Եգիպտոսի Արաբական Հանրապետությունը բնակչությամբ երկրորդն է Աֆրիկայում՝Նիգերիայից հետո:
Բնակչության մեծ մասն ազգությամբ արաբ էդավանանքով՝ մահմեդական:
Եգիպտոսի ողջ տարածքով հարավից-հյուսիս հոսում է Նեղոս գետը և թափվում ՄիջերկրականծովՆեղոսի հովիտը մարդկային քաղաքակրթության զարգացման կենտրոններից էորովհետևծածկված է բերրի հողերով և խիստ տարբերվում է երկրի հիմնական տարածքը կազմողանապատային և կիսաանապատային լանդշաֆտներից
Ամեն տարի հուլիսին Նեղոսը վարարում է և ողողում հսկայական տարածքներիսկ ջրիմակարդակն իջնելուց հետո դաշտերը ծածկվում են արգասաբեր տիղմովԱյդ պատճառով էլ երկրիբնակչությունը և տնտեսական կյանքը վաղ ժամանակներից ի վեր կենտրոնացած են Նեղոսիհովտումայստեղ մշակում են աշխարհի ամենաորակյալ՝ երկարաթել բամբակենինԱյնԵգիպտոսի գլխավոր հարստությունն էԱյստեղ մշակում են նաև բրինձեգիպտացորենշաքարեղեգմրգերի գրեթե բոլոր տեսակներըՀին եգիպտացիներն առաջինն են օգտագործելգութանն ու դրանով ապահովել բարձր բերք
Նեղոսի վրա կառուցված է Ասուանի ամբարտակը:
Մայրաքաղաք Կահիրեն ժամանակակից քաղաք է՝ իր բազմաթիվ գործարաններով ուֆաբրիկաներովայն Աֆրիկայի ամենամեծ քաղաքն է (բնակչությունը` 7 մլն): Այստեղ արտադրումեն ոչ միայն սննդամթերք ու գործվածքներայլև ավտոմեքենաներտրակտորներերկաթուղայինվագոններձուլում են պողպատթուջ
Հին Եգիպտոսի արվեստում մեծ տեղ է հատկացված պտղաբերության աստված Օսիրիսին, որին պատկերում էին նստած կամ կանգնած՝ շրջապատված ծառերով կամ խաղողի վազերով: Նրա մարմինը ներկում էին կանաչ գույնով: Համարվում էր, որ բուսական աշխարհի նման Օսիրիսը ամեն տարի մահանում էր և նորից վերածնվում: Օսիրիսի կերպարը արտացոլված էր նաև հին եգիպտական ժողովրդական բանահյուսության և թատերական արվեստի ստեղծագործություններում: Ըստ ժողովրդական բանահյուսության, պտղաբերության աստված Օսիրիսը սպանվել է իր եղբոր՝ խավարի և չարության աստված Սեթի կողմից: Օսիրիսի որդին՝ Գոռը, Սեթին կանչեց մենամարտի և հաղթեց նրան: Դրանից հետո Գոռը վերակենդանացրեց Օսիրիսին, ով արդեն չվերադարձավ երկիր, այլ դարձավ մահացածների թագավոր ստորգետնյա թագավորությունում, իսկ երկրի վրա՝ ողջերի թագավորությունում, թագավոր դարձավ Գոռը:
Հին և Միջին թագավորության մշակույթի ամենամեծ ձեռքբերումները Գիզայում գտնվող եգիպտական բուրգերն են, չնայած մինչ օրս դրանց կառուցման ժամանակաշրջանին վերաբբերով որևէ ստույգ տեղեկություն չկա:
Ք.ա. 3-րդ հազարամյակում սկսում է Հին Եգիպտոսի արվեստի ծաղկումը ` Հյուսիսային ևՀարավային թագավորությունների միավորումից հետոՓարավոնըդառնալով երկրի ղեկավարձեռք է բերում անսահմանափակ իշխանությունինչպես նաև իրեն հռչակում է արևի աստվածՌայի որդինՀին թագավորության արվեստը համարվում է եգիպտական դասական արվեստըՆրան բնորոշ է մոնումենտալությունըհանդիսավորությունը և իրականությունը ճշգրիտպատկերելըԱրվեստի տեսակներից առաջնային դիրքը պատկանում էր ճարտարապետությանըորը կապված էր անդրշիրիմյան կյանքի հետ (դամբարաններմաստաբաներբրգեր): Մեծտարածում ստացավ քանդակային դիմանկարըՀին Եգիպտոսում մեծ նշանակություն ուներսրբազան պատկերներըԱյդ պատկերները օգնում էին պատկերացում կազմել Եգիպտոսիպատմության տարբեր ժամանակաշրջանների մասինՊատկերային գիրըպիետրոգրաֆիանարվեստի և գրչության նախնական հիմնքն էԱյնուհետև հայտնվեց հիերոգլիֆային գիրըԻնձհամար ամենամեծ առանձնահատկությունըԵգիպտոսի կերպարվեստի յուրահատկությունն էրԱյն կայանում էրեգիպտացիների մահից հետո ապրելու հավատովԿապված էր կրոնի հետորնաստվածացնում էր բնության ուժերը և փարավոնի իշխանությունըՀին Եգիպտոսիպատկերացումների համաձայնմարդը մահվանից հետո պետք է հայտնվեր ՕսիրիսիդատաստանինՊետության մասին կազմվել են բազմաթիվ լեգենդներԴրա հզորությունը կարելի էգնահատել այն պատմական հուշարձաններով,որոնք այն թողել է իրենից հետոՀայտնի Սֆինքսը ևբուրգերը մինչ օրս հայտնի են և մեծ ճանաչում են վայելումՄեռյալների քաղաքը զարմագնում  է իրվանքերով և գերեզմաններովԵրկրում կան նաև բազմաթիվ թանգարաններորտեղ կարելի էհանդիպել գերեզմաններում հայտնաբերված զարդերի և կենցաղային իրերիԵգիպտոսիթանգարաններում կան հին Եգիպտոսից պահպանված բազմաթիվ արժեքավոր իրերայդ թվումնաև Տուտանխամոնայի գերեզմանի գանձերը:Շայմ էլ Շեյխում է  գտնվում Մոիսեյի հայտնի լեռըորի բարձրությունը 2000 մետրից ավելի էԲազմաթիվ տուրիստներ այնտեղ այցելում են թեամռանըև թե ձմռանը:
Պճնամոլությունը մարդկությանը բնորոշող առանձնահատկություն է եղել պատմության ողջընթացքումև հին եգիպտացիներն այս առումով ամենևին էլ բացառություն չեն եղել։ ՀինԵգիպտոսում մեծ քանակությամբ շպար օգտագործում էին ինչպես կանայքայնպես էլտղամարդիկ։ Նրանք հավատում էինոր այդ կերպ նրանք ստանում էին Հորուս ու Ռաաստվածների պաշտպանությունը։ Շպարը պատրաստում էին տարբեր ապարների փոշիներից ևհատուկ լուծույթներիցինչից հետո այն առատորեն քսվում էր աչքերի շուրջ՝ փայտիցոսկորից ևայլ նյութերից պատրաստված շպարման համար նախատեսված հատուկ գործիքներով։  Եգիպտացի կանայք նաև կարմիր էին ներկում իրենց թշերը և հինայով գունավորում իրենցձեռքերն ու ոտքերի եղունգները։ Նրանք հավատում էինոր շպարը կախարդական բուժիչհատկություն ունիև նրանք այդքան էլ սխալ չէինժամանակակից հետազոտությունները ցույց ենտվելոր  բաղադրության մեջ  կապար պարունակող շպարըորը խիստ տարածված էր Նեղոսիափերինօգնում էր խուսափել աչքերի ախտահարումից։






                            ՆԱԽՆԱԴԱՐՅԱՆ ԱՐՎԵՍՏ










նախնադարյան համայնական հասարակարգի ժամանակաշրջանի արվեստը։ Ծագել է ավելի քան 30 հզ. տարի առաջ, ուշ պալեոլիթում, երբ երևան է եկել բանական, ժամանակակից տիպի մարդը։ Մարդու ճանաչողական գործունեության մեջ հսկայական առաջընթաց քայլ էր ամենօրյա կյանքի իրական պահանջմունքներով պայմանավորված արվեստի ծնունդը։ Օրինակպարարվեստն առաջացել է որսորդական և ռազմական վարժություններից, նախնադարյան համայնքի աշխատանքային զբաղմունքի, կենդանիների կյանքի պատկերավոր վերարտադրությունից, յուրօրինակ բեմականացումներից։ Երգի և երաժշտության սկզբնավորման համար մեծ նշանակություն են ունեցել աշխատանքային ռիթմերը և  այն հանգամանքը, որ երգն ու երաժշտությունն օժանդակել են խմբային աշխատանքի կազմակերպմանը։ Ուշ պալեոլիթում է սկիզբ առել ճարտարապետությունըԿերպարվեստի ստեղծագործությունները երևան են եկել օրինյակի (ուշ պալեոլիթի սկիզբ) ժամանակաշրջանում։ Պալեոլիթի արվեստի կարևոր հուշարձանները քարայրերի պատերին, առաստաղներին արված ժայռապատկերներն են։ Ուշ պալեոլիթում են ստեղծվել մարդկանց և կենդանիներ պատկերող բոլորաքանդակները, ոսկրի և քարի վրա արված գեղարվեստական փորագրության առաջին նմուշները։ Պալեոլիթյան արվեստի բնորոշ առանձնահատկությունը նաև ռեալիզմն է։ Նախնադարյան արվեստի ստեղծագործությունների հիմնական մասն առնչվում է պտղաբերության պաշտամունքի, որսորդական ծիսական արարողությունների հետ։ Հայաստանի տարածքում հնագույն քարայրային գեղանկարչության՝ մ.թ.ա. XIII–XII հազարամյակների ստեղծագործություններ են հայտնաբերվել (1980– ին) Խոսրովի արգելանոցում։ Բաց երկնքի տակ, վիթխարի վեմերի, ժայռերի վրա փորագրված նեոլիթ-էնեոլիթյան (մ.թ.ա. VI–IV հազարամյակներ) և բրոնզեդարյան (մ.թ.ա. III–II հազարամյակներ) բազմաթիվ ժայռապատկերներ են գտնվել Հայկական Տավրոսի, Արագածի լանջերին, Սյունյաց և Գեղամա լեռներում (ծ.մ. 2000-3200 մ բարձր, վրա)։ Հայաստանում ժայռարվեստը ամենախոշոր «պատկերասրահները» գտնվում են Սյունիքի Ուղտասար և Գեղամա լեռների Պայտասար հնավայրերում։ Սյունիքում այդ հուշարձանները սփռված են այժմյան Ուղտասարի, Վարդենիսի լեռնաշղթայի ստորոտներին, Եղեգիս, Արփա, Որոտան գետերի ակունքներին մոտակա լեռնապարերի լանջերին։ Միայն Ուղտասար հնավայրում հայտնի են ավելի քան 2 հզ. նկարազարդ քարեր, որոնցից յուրաքանչյուրի վրա փորված են մեկից հիսուն պատկերներ։ Պատկերները քարով փորվել են ժայռի հորիզոնական կամ ուղղաձիգ մակերևույթների վրա և հիմնականում գծային ու ծավալային են։ Ժայռարվեստի հուշարձաններում վերարտադրված են Հայաստանի կենդանական աշխարհի ողջ հարստությունը՝ վայրի և ընտելացված կենդանիների՝ բեզոարյան այծի, մուֆլոնի, վիթի, եղջերուի, ցուլի, ձիու, վարազի, շան, գայլի, հովազի, արջի, առյուծի, թռչունների պատկերներ։ Շատ են նետ ու աղեղով, վահանով, նիզակով զինված որսորդների, որսորդ, օղապարանների, թակարդի, որսորդ, այլ հարմարանքների, փոխադրամիջոցների՝ ծածկասայլերի, երկանիվ և քառանիվ սայլերի, երկրագործական գործիքներից՝ արորների պատկերները։ Արտակարգ շատ են տիեզերական պատկերացումների հետ առնչվող պաշտամունքային բնույթի քանդակները։ 
Նախնադարյան նկարչի կոմպոզիցիոն մտածողության մասին են վկայում քարե «կտավներում» պատկերների հատակագծի որոշակի հղացումը, առարկաների տեղաբաշխումը, հորինվածքի կենտրոնում հիմնական սյուժեի առանձնացումը և դասավորությունը։ Հայաստանի ժայռարվեստի ստեղծագործությունների առանցքն արտադրական կենցաղի, պաշտամունքի, մասնավորապես պտղաբերության, կախարդանքի, հմայական որսրոդությունների արտահայտություն հանդիսացող տեսարաններն են։ Հորինվածքներում հաճախ են հանդիպում ծիսական պարի (զուգապար, խմբապար), մարդու և գիշատչի մենամարտի և այլ տեսարաններ։ Նախնադարյան արվեստի ստեղծագործություններ են բնակատեղիներում և դամբարանատեղիներում հայտնաբերված, մեծ մասամբ նախնիների պաշտամունքին նվիրված յուրօրինակ զոհասեղաններ հանդիսացող, կատարող, վարպետությամբ աչքի ընկնող բրոնզեդարյան կավե կրակամանները, նրանց տարատեսակ հենակները, սև փայլեցրած, կիսագնդաձև գեղեցիկ կանթերով, բազմաքանակ կավե անոթները՝ բուսական, կենդանական և երկրաչափական. զարդապատկերների բարդ և գեղեցիկ հորինվածքներով։ Նախնադարյան արվեստի՝կավից, մետաղից և փայտից կերտված հետաքրքիր հուշարձաններով է հարուստ մ.թ.ա. II հազարամյակի՝ միջին բրոնզեդարյան մշակույթը։ Այդ շրջանում բարձր վարպետության է հասել կրոնապաշտամունքային  զարդամոտիվը գունազարդ խեցեղենի, սպասքի թանկարժեք առարկաների վրա։ Մարդկանց, բազմազան կենդանիների, թռչունների, օձերի և այլ պատկերներով են զարդարված Թռեղքի, Տաշիր-Ձորագետի, Արարատյան դաշտի, Հայաստանի այլ վայրերի գունազարդ անոթներն ու ոսկե, արծաթե իրերը։ Քանդակագործության հետաքրքիր ստեղծագործություններ են Արագածի լանջերին, Գեղամա լեռներում, ջրանցքների, ջրավազանների մոտ տեղադրված վիշապ քարակոթողները։ Կիրառական արվեստի հուշարձաններում մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում մ.թ.ա, II հազարամյակի վերջի և 1-ի սկզբին պատկանող բրոնզե գոտիները. որոնց գծապատկեր սյուժեներում արևը պատկերված է առյուծի, ցուլի, ձիու, արագիլի, երկնային այլ լուսատուները՝ թռչունների, վայրի այծերի, խոզերի, այլ կենդանիների պատկերներով։ Գոտիների վրա ներկայացված են նաև լայնալիճ աղեղներով, թռչնագլուխ դիմակներով որսորդներ, որոնք հետապնդում են որսի կենդանիներին։ Ուշ բրոնզի և վաղ երկաթի դարաշրջանի կիրառական արվեստի ուշագրավ նմուշներ են փորագիր եիկրաչափական զարդամոտիվներով, միագույն, երկգույն, եռագույն ընդելուզվածքով, վերադիր կենդանակերպ զարդերով, նուրբ փայլեցված, երկրաչափ, պատկերների գոտիներով հարդարված գոգավոր և ուռուցիկ մակերեսով խեցեղենի նմուշները։













                                                       Լեոնիդ ենգիբարյան


                                                                          
                                             


Լեոնիդ ենգիբարյան ծնվել է 1935 թ. մարտի 15-ին մոսկվայում: Մինչև իր կյանքը կրկեսին Նվիրելը Ենգիբարյանը փորձել է մի քանի այլ սնագիտություններ։ 1952 թվականին ավարտելով միջնակարգ դպրոցը՝ ընդունվել է ձկնային տնտեսության ինստիտուտ։ Սակայն այնտեղ սովորել է կես տարի տեղափոխվել է ֆիսկուլտինսիտուտ: Նա նայև զբաղվում է բռնցքամարտով և ցուցաբերում էր լավ արցունք այդ բնագավառում:  1955թվականին Կրկեսային արվեստի պետական ուսումնարանում բացվում է կլոունադայի բաժին և Լեոնիդը ընդունվում է այդտեղ։ 1959 թվականին, ավարտելով ուսումնարանը, գալիս է Երևան և ընդունվում կրկեսախումբ 1964 թ. Պրահայում տեղի ունեցած ծաղրածուների միջազգային մրցույթում Ենգիբարյանն արժանանում է առաջին մրցանակի: 1960-ական թ. ամենահաջողներ Ենգիբարյանի ստեղծագործական կյանքում: Նա հաջող հանդես է գալիս ինչպես ԽՍՀՄ-ում, այնպեսել նրա սահմաններից դուրս: Նաև հանդես էր գալիս էստրադայում Մենջախաղի երեկոներով, նկարահանվում էր կինոյում և գրում է փայլուն արձակ ստեղծագործություններ: Լեոնիդ Ենգիբարյանտ մահացել է Մոսկվայի իր բնակարանում: 1972 թ. Երևանում ստեղծվել է Ենգիբարյանի անվան մանկական կրկես ստուդյա: Կրկեսի շենքի առջև կանգնեցվել է նրա հուշարյանը 1995 թ. քանդակագործ` Լևոն Թոքմաջան:





Արվեստ Reviewed by Zhora aslanyan on March 30, 2017 Rating: 5

No comments:

All Rights Reserved by Ժորա Ասլանյանի բլոգ․ © 2014 - 2015
Powered by Themes24x7

Contact Form

Name

Email *

Message *

Theme images by sebastian-julian. Powered by Blogger.