Բնական աղետներ՝ ջրհեղեղներ, սողանքները և սելավները

Ջրհեղեղներ: Այլտարերային աղետների մեջավելի հաճախ դիտվում ենջրհեղեղները։ Ջրհեղեղներըբնության ուժերիգործողության հետևանքովցամաքի զգալի մասիժամանակավորջրածածկումներ են։ Ջրհեղեղները տարերայինաղետների մյուստեսակներից տարբերվումեն այն բանով, որ որոշ չափով կանխատեսելի են։ Դահնարավորություն է տալիս շատ դեպքերում վաղօրոք որոշելջրհեղեղի ժամը, բնույթը և մասշտաբները։ Ջրհեղեղի հիմնականպատճառներն են՝ տեղատարափ, երկարատև անձրևները,ձնհալը, պատվարների ու ամբարտակների ճեղքվածքները,փլուզումները, սողանքները, այլ բնական երևույթները։ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում նյութական մեծվնասներով ու ավերածություններով ջրհեղեղները հազվադեպչեն։ Աղետալի ջրհեղեղներ են եղել 1936, 1938, 1946, 1951, 1953, 1956, 1963, 1968 և 1997 թթ.: Մասնավորապես հսկայականավերածություններ առաջացրին 1956 թ. օգոստոսին տեղացածհորդ անձրևի հետևանքով Ողջի և Գեղի գետերի վարումներիջրհեղեղները։

 Ջրհեղեղը վնասում է արդյունաբերական և գյուղատնտեսականօբյեկտները, աճեցրած բերքով դաշտերը, քայքայում է շենքերը,հիդրոտեխնիկական կառույցներն ու հաղորդակցության ուղիները, փչացնում ձեռնարկությունների սարքավորումները։ Սովորաբար միջին և խոշոր ջրհեղեղների առաջին ժամերինխախտվում է հաղորդակցությունը բնակավայրերում ու նրանցմիջև։ Էլեկտրամատակարարումն ու կապը, որպես կանոն,առաջին ժամվա ընթացքում շարքից դուրս են գալիս։Ջրամբարներում ջրի գերլցման և երկարատև ներգործությանհետևանքով պատվարների ու ամբարտակների վրա կարող ենառաջանալ ճեղքվածքներ ու թողանցքեր, ինչը սպառնում էաղետալի ջրածածակման գոտու ստեղծման։ Խոշոր ուաղետալի ջրհեղեղների դեպքում ջրի հոսանքներնարմատախիլ են անում ծառեր, քշում քարե պատնեշներ, ոչ մեծտներ, շրջում տրանսպորտային միջոցներ։ Ջրհեղեղներըվտանգավոր են նաև այն բանով, որ շենքերն ու կառույցներըկորցնում են իրենց ամրությունը։ Փայտյա շինություններըսկսում են փտել, մետաղական կառույցները ժանգոտում են։

Սողանք: Սողանքըերկրաբանական վտանգավորերևույթ է երկրակեղևիմակերեսային հատվածներումհողազանգվածների երբեմներկարատև ու աստիճանաբար,երբեմն արագ տեղաշարժով,որն արտահայտվում է սարերի,բլուրների լանջերում,գետահովիտներում, ծովերի ուլճերի ափերին։ Սողանքըզարգանում է հողազանգվածներում, որոնք չունեն բնականկցորդում։ Սողանքի առաջացման պատճառներն են՝ ջրովհագենալու հետևանքով գետնահողի (գրունտի) բեռնվածությանավելացումը, փոսերի, իջվածքների, մակերեսային շերտերիտակ ջրակայուն կավի զանգվածի առկայությունը, թեք,զառիթափ տեղանքում անտառահատումները։ Սողանքի դեմպայքարի գլխավոր եղանակը գետնաջրերի հեռացումն է։ Հայաստանի Հանրապետությունում կա տաnբեր չափերի ավելիքան 3 հազար սողանքային օջախ, որոնք ընդգրկում են շուրջ 65հազար հեկտար տարածք։ Ակտիվ սողանքային տարածքներումեն գտնվում Ողջաբերդ, Հաղարծին, Գնիշիկ, Գոշ, Օձունգյուղերը, Դիլիջան, Կապան քաղաքները և այլ բնակավայրեր։Սողանքներն առավելապես տարածված են Դեբետ, Հրազդան,Որոտան, Ողջի, Աղստև, Ազատ և Արփա գետերիջրավազաններում։ Սողանքային երևույթներից ՀայաստանիՀանրապետության սոցիալտնտեսական կառույցներինհասցվող տարեկան վնասը կազմում է շուրջ 10 միլիոն ԱՄՆդոլարին համարժեք դրամ։

Սելավ: Սելավը կարճաժամկետ ևբուռն ցեխային, երբեմնցեխաքարային հեղեղ է, որըձևաորվում է լեռնային գետերիավազաններում՝ օժտված լինելովավերիչ մեծ ուժով։ Սովորականժամանակ սելավահունը հաճախմիանգամայն չոր է լինում։ Ձյանարագ հալոցքի, տեղատարափանձրևների ժամանակ այն լցվում է ջրով, որը սարալանջերիթեքության պատճառով սրընթաց վայր է խոյանում և քշում-տանում հսկայական քանակությամբ բեկորային նյութ (հեղեղիընդհանուր զանգվածի մինչև 75 տոկոսը)։ Սելավները հաճախհանգեցնում են աղետալի հետևանքների, ավերում են գյուղեր ուճանապարհներ, ծածկում դաշտեր ու այգիներ։ Սելավայինհեղեղների դեմ պայքարը կազմակերպվում է արգելափակողպատվարներ կանգնեցնելով, հոսքը սպառնալի վայրերիցշեղելով և ջրահոսքի ավազանը անտառապատելով։Հայաստանում ամեն տարի դիտվում են սելավներ։ Տարածքիմոտ 65 տոկոսը պարբերաբար տուժում է այս վտանգավորերկրաբանական երևույթից։  

Քարաթափում: Բեկորների կուտակում, որն առաջանում է լեռնային ապարների հողմահարման ու քայքայման ժամանակ լեռների ստորոտներում ու  լանջերի   վրա։
Բացի այդ, քարաթափում-փլուզումներ տեղի են ունենում ծանրության ուժի ազդեցության տակ տարբեր պատճառներից՝ ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությունների ներգործությունից,  սառչելիս ջրի ընդարձակումից, երկրաշարժից։Սովորաբար քարաթափումները ծածկում են   լեռնալանջերի   ստորին, երբեմն էլ   միջին մասը։