Հոջա Նասրեդին

Հոջա Նասրեդին մասին

Հոջա Նասրեդին, արևելյան իսլամական աշխարհի, Միջերկրածովյան մի քանի ազգերի և Բալկանների բանահյուսական կերպար, կարճ հումորային և երգիծական մանրավեպերի և անեկդոտների հերոս, երբեմն նաև կենցաղային հեքիաթների։ Ներկայումս չկան հստակ տեղեկություններ կամ լուրջ փաստեր Նասրեդինի ծննդավայրի և ծննդյան տարեթվի մասին, այդ պատճառով էլ այս կերպարի իրական կյանքում գոյություն ունենալու հարցը դեռ հարցական է։

Գրական կերպարը

Մուսուլմանական Միջին Ասիայի, Մերձավոր Արևելքի շրջաններում, արաբական, պարսկական, թուրքական, միջնասիական և չինական գրականություններում, ինչպես նաև անդրկովկասյան և բալկանյան ժողովուրդների գրականություններում կան բազմաթիվ հայտնի անեկդոտներ և կարճ պատմություններ Հոջա Նասրեդինի մասին։ Սրանց՝ ռուսերեն լեզվով ամենաամբողջական ժողովածուն պարունակում է 1238 պատմություն[։

Նասեդին Հոջայի գրական կերպարը էլեկտիկ է և իր մեջ համատեղում է իմաստունի սինկրետիկ և պարզամիտ մարդու կերպարները միաժամանակ։ Այդ՝ տարբեր ժողովրդագրական կերպարներից վերցված ներքին հակասութուններով լի հակահերոսի՝ թափառաշրջիկի, ազատախոհի, խռովարար, հիմարի, խորամանկի, խաբեբայի և անգամ կինիկների, աստվածաբանի ու սուֆիզմի հետևորդի կերպարը ծաղրում է մարդկային արատները՝ ժլատությունը, սուտը, կեղծավորությունը և այլն։ Հաճախ հայնտվելով հասարակական նորմերի, քաղաքավարության կանոնների խախտման սահմանում Նասրեդինի հերոսը ամեն դեպքում միշտ գտնում է յուրահատուկ ելք տվյալ իրավիճակից։

Գրական հերոս Նասդրեդինի հիմնական բնորոշ գիծը․ ցանկացած իրավիճակից դուրս է գալիս որպես հաղթող՝ բառերի, խոսքի օգնությամբ։ Նասրեդին էֆենդին, հմտորեն տիրապետելով բառերին, չեզոքացնում է ցանկացած իրավիճակ։ Նրա հիմնական հնարքները շինծու անկրթությունն և աբսուրդի տրամաբանությունն են։

Նասրեդին Հոջայի կերպարի անբաժանելի մասը դարձել է ավանակը, որը շատ առակներում հանդես է գալիս, որպես գլխավոր հերոս կամ որպես Նասրեդինի ուղեկից։

Համանման կերպարներ ունեն նաև այլ ազգեր. Խորամանկ Պետրոսը՝ հարավային սլավոնների մոտ, Ջոխան՝ արաբների, Ալենդին՝ ղրղզների, Պըլը Պուղի՝ հայերի, Ալդար Կոսեն՝ ղազախների, Օմիբերկը կարակալպակների (հանդիպում է նաև ղազախների էպոսում, ներկայացնելով մշակույթների և լեզուներ նմանություննները), Ահմեդ-Ակայը՝ Ղրիմի թաթարների, Մուշֆիքին՝ տաջիկների, Սալյայ Չաքանը ու Մոլլա Զայդնը՝ ույղուրների, Կեմնեն՝ թուրքմենների, Թիլ Ուլենշպիգելը՝ ֆլամանդցիների և գերմանացիների, Գերշելե Օստորպոպեը (Գերշելեն Օստրոպոպերից) ՝ աշկենազների Պեկալեն ու Տենդալեն ՝ մոլդովացիների:

Ինչպես երեսուն տարի առաջ, այդպես էլ հիմա Նասրեդինի մասին անեկդոտները շատ հայտնի են ասիական երկրներում ապրող երեխաներին և մեծահասկաներին։

Ադրբեջանում կա Նասրեդինի անունով պարբերական՝ «Մոլլա Նասրեդին», որի հրատարակիչը Ջազլիլ Մամեդկուլաձեն է։

Պատմություն

Որոշ հետազոտողներ Նասրեդինի մասին անեկդոտները թվագրում են 8-րդ դար։ Եթե ընդունենք, որ այս կերարը գոյություն է ունեցել իրական կյանքում, ապա նա ապրել է 8-րդ դարում։.

Ռուս հայտն թուրքագետ-ակադեմիկոս Վլադիմիր Գորդլևսկին ենթադրում էր, որ Նասրեդինի կերպարը ստեղծվել է Ջուխիի շուրջ արաբների ստեղծած անեկդոտներից և փոխանցվել սելջուկներին, իսկ հետո նաև թուրքերին:

Այլ հետազոտողներ հակված են այն մտքին, որ երկու կերպարներն էլ ունեն միայն տիպաբանական նմանություններ, բացատրելով, որ գրեթե բոլոր ազգերի ժողովրդական բանահյուսություններում էլ կան հայտնի հերոս-սրախոսներ, ովքեր օժտված են ամենահակասական հատկանիշներով։

Հոջա Նասրեիդնի մասին առաջին անեկդոտները գրառվել են Թուրքիայում «Սալթուկնամե» (Saltukname) գրքում, որը թվագրվում է 1480 թվականին, և քիչ ուշ 16-րդ դարում գրող և պոետ Ջամի Ռումա Լամիի կողմից։.: Ավելի ուշ գրվել են մի քան վեպեր և վիպակներ Հոջա Նասրեդինի մասին («Նասրեդինը և իր կինը» Պ․ ՄԻլլինա, «Համրիչներ կեռասի կորիզներից» Ղուլամ Ղամուր)